Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Dostluk, cemiyet süresince insanların gerçekten elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak bağırsakin vardır. Türe değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene etkilemek, toplumsal ömürın gerçekleşmesini sahip olmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin muhalifsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, mutlak haklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanların davranış ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte tüze, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-huy ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru bağırsakin evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi bağırsakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, cemiyet sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan temalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini sahip olmak maksadıyla konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, hak ve kanunların hepsidür. Henüz münteşir bir tanılamamıyla tüze, adalete yönelmiş toplumsal evetşama düzenidir. Dostluk Lügat Mazmunı Dostluk kelimesi Arabi “hak” kökünden gelir ve hak kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “hak” kelimesinin çoğulu “ilenme’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na nazaran tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet demeında da kullanılır. Uygulayım Mazmunı Dostluk dönemden döneme değiştiği bağırsakin hala doyurucu bir tanılamam binalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanılamamı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi süresince ana olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bap saha kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun kellelıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun paha hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla model nitelikteki tüm durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk sahaında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bağırsakin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak bağırsakin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve mangır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kelepir mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları üzere farklı tüze dallarında farklı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya politik temaleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşama düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, pratik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal ömürı düzenleyip insanların pasış ve emniyet süresince bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun pratik amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet süresince yaşayan insanların, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun binasından kaynaklanan gereksinimlerinı muhaliflamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni ömürın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun tabii binasına ve bundan sonra mevrut gereksinimlerine şayeste edinmek zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, ekonomik gerçeklere bile sınırlıdır; ekonomik yoksulluklara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir tertip şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak essah kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanılamamıyla adalet, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere dü farklı anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet demeında kişisel bir özelliği deyimler. Kişi her devir haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni harcamak yolunda daim ve bileğteamülmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mazmunı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze sahaında hukuki paha olarak kelam konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Topluluk bağırsakindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bağırsakaziz kurallar tümü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve giymek yerinde bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini bağırsakerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; ister mevcut düzeni gözetmek, gerekse onu bileğteamültirmeyi meşrulaştırmak bağırsakin her devir adalete kellevurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta muhalifmıza kurulu tüze düzenlerinin birincil örneği, olması gereken tüze demeında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut tüze düzenlerinin namına şayeste olup olmadığı açısından bir paha ve istimara ölçüsü olabilir. Gene bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve negatif muhaliflıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon denge süresince olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Olağan olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşama uyacak, hem bile bu toplumsal ömürın pasış süresince sürebilmesi bağırsakin bir düzen görünümünü sağlamaya çdüzenışacaktır.